Wrzody u konia – jak rozpoznać, leczyć i przeciwdziałać
Wrzody u konia, to problem dość powszechny, który obecnie już nikogo nie zaskakuje i nie bulwersuje. Wszelkie dostępne badania na ten temat potwierdzają, z jak ogromną skalą mierzą się hodowcy i właściciele koni użytkowanych głownie sportowo. Z danych naukowych wynika, że około 80-90% koni sportowych cierpi na chorobę wrzodową. Oczywiście najwyższy odsetek zachorowań przypisuje się koniom wyścigowym, które najbardziej narażone są na czynniki wywołujące wrzody. Co ciekawe wrzody nie oszczędzają nawet źrebiąt, koni nieużytkowanych czy rekreacyjnych.
Już w wieku źrebięcym odnotowuje się pierwsze nadżerki, które wyzwala przede wszystkim stres towarzyszący odsadzeniu od matki, zmiana otoczenia czy stada. Niektórzy naukowcy upatrują występowanie nadżerek w wieku wczesno źrebięcym niedostatecznie wykształconej błonie śluzowej żołądka i ryzyku jej perforacji. Dodam, że skala występowania choroby wrzodowej u źrebiąt, to około 20%. Z mojego punktu widzenia nie jest to wiele, ale bagatelizować zjawiska absolutnie nie należy, nawet jeśli jest ono dodatkowo obciążone specyfiką wieku rozwojowego.
Na tle tego, co przedstawiłam powyżej, sytuacja koni rekreacyjnych również nie odmalowuje się optymistyczną barwą. Rekreacja nieodmiennie kojarzy nam się z czymś przyjemnym – być może bardziej jeźdźcowi niż koniowi, a mimo to piętno wrzodów mocno odciska się na ich układzie pokarmowym. Wydawać by się mogło, że konie wykorzystywane w lekkiej jeździe nie są aż tak narażone na czynniki wywołujące wrzody, jak konie sportowe, ale statystyka aż krzyczy z rozpaczy, ponieważ około 60% koni rekreacyjnych dotkniętych jest chorobą wrzodową. Od taki paradoks.
Skala zachorowalności na wrzody układu pokarmowego koni jest ogromna. Dotyczy bez wyjątku koni młodych, starych, szlachetnych i zimnokrwistych, koni różnych ras, a także odmiennie użytkowanych. Nie obawiam się nazwać jej chorobą cywilizacyjną. Niemniej jednak właściciele koni sportowych i hodowcy koni sportowych znajdują się pod jej największym rażeniem, bo aż 80% – 90%.
Jak wobec tego radzić sobie z problem wrzodów u koni, jak je wcześnie wykryć i wyleczyć? W mojej ocenie kluczowe jest skoncentrowanie się na tym, co koń zasygnalizuje. Kolejny krok to dobrze postawiona diagnoza. Następnie odpowiedni program leczenia i profilaktyka.
Jak rozpoznać, wrzody u konia
Niestety choroba wrzodowa ma różny przebieg, a objawy nie zawsze są na tyle jednoznaczne, by można wychwycić je natychmiast. W literaturze spotkałam się również ze stwierdzeniem, że zależność między stopniem zmian, a objawami jest niewielka. To dodatkowo utrudnia detekcję problemu wrzodowego u konia. Wiele subtelnych, ale niepokojących zachowań konia może umknąć właścicielowi, zwłaszcza jeśli jego pupil stacjonuje w pensjonacie i odwiedzany jest parę razy w tygodniu po kilka godzin. Dlatego tak ważna jest kompetentna obsługa stajni, która powinna zgłaszać wszelkie anomalie w zachowaniu koni (apatia, polegiwanie, niedojadanie, biegunka – „czy kupa w sosie”).
Gdy już pojawią się symptomy mogące świadczyć o występowaniu wrzodów u konia, to nie ma co zwlekać. W tym wypadku należy wezwać weterynarza, który zdiagnozuje konia pod tym kątem. Moim zdaniem jedyną miarodajną metodą postawienia diagnozy jest wykonanie badania gastroskopowego. Leczenie na tzw. „własną rękę” czy „przeleczenie” czasem może złagodzić objawy, ale nie da odpowiedzi na ile poważny jest stan. Wszelkie domysły w tej materii rozwieje wprowadzenie sondy i obejrzenie błony śluzowej żołądka.
Skąd się biorą wrzody u konia?
Niestety w głównej mierze odpowiedzialność za wrzody u konia ponosi człowiek, który zmienił tryb życia konia. W naturalnych warunkach konie większość czasu spędzają na poszukiwaniu pokarmu i jedzeniu. Dlatego matka natura wyposażyła je w stosunkowo niewielki żołądek (od 6 – 15l), który zwierzęta napełniają stale podczas swoich wędrówek. Dziś konie żyją w stajniach, w boksach, korzystają z niewielkich wybiegów czy pastwisk, które niekoniecznie porasta odpowiednia mieszanka traw i ziół. Ich programy żywieniowe zamykają się w kilku racjach paszy treściwej i nie zawsze wystarczającej ilości paszy objętościowej (np. siano). Dodatkowo pasze są mocno przerobione i skoncentrowane jak chociażby granulaty. Konie poddawane są intensywnej pracy i licznym stresom. Wszystkie te elementy tworzą mozaikę wrzodów w przewodzie pokarmowym konia.
Przyczyna wrzodów u konia – budowa żołądka i czynniki sprzyjające wrzodom
Żeby dokładnie zrozumieć przyczyny powstawania wrzodów w układzie pokarmowym konia, najlepiej poświęcić odrobinę uwagi budowie żołądka, bo tam najczęściej dochodzi do owrzodzeń. Oczywiście owrzodzenia i nadżerki zdarzają się również w okolicach przełyku czy dwunastnicy.
Wracając jednak do żołądka, to jest on stosunkowo niewielki wziąwszy pod uwagę gabaryt konia. Nie wdając się w zbędne szczegóły, żołądek można podzielić na dwie części: bezgruczołową i gruczołową.
Część bezgruczołowa żołądka to przestrzeń, w której nie zachodzą żadne procesy trawienne, stanowi coś w rodzaju poczekalni dla pokarmu z przełyku, który oczekuje na dalszy pasaż do części gruczołowej. Co istotne, część bezgruczołowa żołądka nie posiada żadnego „płaszcza ochronnego” przed działaniem soku żołądkowego.
Część gruczołowa wyposażona jest w komórki gruczołowe wydzielające kwas solny i śluz. Dodatkowo posiada mechanizm ochronny przed działaniem soku żołądkowego: bariera śluzowo – dwuwęglanowa czy dobre ukrwienie wspierające procesy naprawcze i regeneracyjne.
W części gruczołowej produkowany jest nieustanie sok żołądkowy, bez względu na to czy koń je czy nie. Jego wydzielanie nasila się w porach karmienia. Dlatego tak istotne jest przestrzeganie stałych pór żywienia koni we współczesnym chowie. Podczas posiłku do żołądka wraz z treścią pokarmową napływa ślina, która jest buforem soku żołądkowego, co zapewnia wysokie pH (4-5). Kiedy koń przestaje jeść, ciągle produkujący się kwas solny sprawia, że pH spada do poziomu około 2,0. Jeśli koń znów dostarczy sobie pokarm proces powtarza się i pH wzrasta. Jeśli nie, to soki żołądkowe nadtrawiają śluzówkę powodując stany zapalne.
Dodam, że naukowo potwierdzono (Manual of Equine Gastroenterology), iż pozostawienie konia bez paszy treściwej czy objętościowej przez okres 24-48 godzin, już powoduje powstawanie wrzodów żołądka.
Równie istotną kwestią jest szybkość opróżniania żołądka w zależności od przyjmowanej paszy. Okazuje się, że żołądek może stać się pusty już po 0,5h po podaniu paszy treściwej. Natomiast po podaniu paszy objętościowej (siano czy trawa) żołądek może opróżnić się nawet po upływie 24h. Stąd tak istotne jest, by koń miał stały dostęp do siana wysokiej jakości. Jeśli odpowiednio wcześnie podamy koniowi paszę objętościową przed podaniem paszy treściwej (np. owsa), to w żołądku stworzy się naturalna bariera spowalniająca dalszy pasaż (przemieszczanie się po układzie pokarmowym) treści pokarmowej, tym samym wydłużając procesy trawienne.
Niewłaściwa dieta – główny czynnik powstawania wrzodów u koni
Zmiana warunków naturalnych konia sprawiła, że układ pokarmowy koni coraz częściej atakowany jest przez wrzody. Co wobec tego można zrobić, by zminimalizować ryzyko ich występowania? W mojej opinii najlepiej zacząć od absolutnej postawy, czyli od żywienia. Wystarczy stworzyć koniowi warunki, jak najbardziej zbliżone do tych, które miał pierwotnie w naturze, które gwarantowały ciągłe napełnianie małego żołądka, głównie paszą objętościową. Nie można dopuszczać do sytuacji, w której żołądek konia pozostaje bez treści pokarmowej, a stale produkujący się kwas podrażnia błonę śluzową, wywołując nadżerki.
Zastosuj odpowiednią dietę, by skutecznie przeciwdziałać wrzodom
Zmiana ciśnienia w obrębie jamy brzusznej – czynnik wywołujący wrzody u konia
Wiele doświadczeń przeprowadzonych na koniach potwierdza, iż podczas ruchu, a dokładniej pracy mięśni brzucha, zmienia się ciśnienie w jamie brzusznej. Zmiany te mają kolosalny wpływ na to, co dzieje się w końskim żołądku (A.M Merrit).
Udowodniono, że ruch szybszy niż stęp, wywołuje w jamie brzusznej tak silne ciśnienie, że żołądek ulega „zgnieceniu”. W wyniku tego zjawiska znajdująca się w żołądku treść pokarmowa wraz z kwasem żołądkowym „chlapie” po bezbronnej części bezgruczołowej żołądka. Być może nie byłoby w tym nic złego, gdyby nie fakt, że podczas treningów sportowych koń poruszania się w szybszych chodach zbyt długo i zbyt często. A co za tym idzie intensywny trening sportowy może być bezpośrednią przyczyną owrzodzeń części bezgruczołowej żołądka.
Jak przeciwdziałać
- przed treningiem podać koniowi solidną garść sieczki – najlepiej z lucerny
- sieczka zneutralizuje soki trawienne, wypełni żołądek i utrudni „zarzucaniu” soku żołądkowego na cześć bezgruczołową żołądka
Stres – odpowiedzialny za wrzody u konia
Stres i sytuacje nerwowe sprzyjają powstawaniu wrzodów u koni. Okoliczności wywołujące znaczny niepokój czy strach są różnorakie. Może to być transport, trening, zawody, zmiana stajni, choroba, zabiegi medyczne, czy nawet sąsiad na pastwisku lub w boksie obok. Powodów jest wiele, ale efekt zawsze ten sam. Silny stres sprawia, że naczynia krwionośne w jamie brzusznej ulegają obkurczeniu, co w przypadku błony śluzowej żołądka znacząco ogranicza jej zdolności regeneracyjne (ochronne).
Jak obniżyć stres u konia
- unikać sytuacji stresowych
- zmienić kompana na padoku – czy sąsiada w boksie, jeśli jest powodem zdenerwowania u konia
- zmodyfikować metody treningowe
- włączyć w dietę zioła czy preparaty uspokajające
Leki – a wrzody u konia
Niestety niesteroidowe leki przeciwzapalne podawane w dużych ilościach powodują powstawanie wrzodów okolicach odźwienika żołądka oraz w jego części gruczołowej. Dlatego należy być bardzo ostrożnym podczas ich podawania i w celu ochrony stosować preparaty typu siemię lniane
Leczenie wrzodów u koni
Tak jak wspomniałam na wstępie, jedynym wiarygodnym źródłem wiedzy w przedmiocie wrzodów konia jest wykonanie badania gastroskopowego. Dzięki niemu uzyskamy jasną odpowiedź, jak poważny jest stan konia, a także będziemy mogli dopasować odpowiednie leczenie i dietę.
Leczenie wrzodów żołądka u koni najprościej rzecz ujmując sprowadza się do obniżenia kwasowości jego treści. Zastosowanie takiej terapii sprawia, że koń w mniejszym stopniu odczuwa dolegliwości spowodowane wrzodami, a przy okazji zachodzą warunki sprzyjające regeneracji uszkodzeń.
Do najczęściej stosowanych leków można zaliczyć ranitydynę (wycofana ze sprzedaży UE) i cymetydynę blokujące receptory H2. Ich wadą jest niestety krótkotrwałe działanie (bo około 8 h) wymuszające częste podawanie. Droższym, lecz bardziej skutecznym jest omeprazol, który hamuję wydzielanie kwasu żołądkowego nawet na 24h.
W późniejszym leczeniu można również stosować leki typu Ulgastran czy Betanechol. Oczywiście wszystko zależy od zaleceń weterynarza.
Najlepsze efekty daje połączenie leczenia farmakologicznego oraz diety.
Warunki, w których obecnie żyją konie sportowe dalekie są od ich naturalnego pierwowzoru i dlatego tak często zapadają na chorobę wrzodową. Jednakże nie jest niemożliwe jej uniknięcie. Czasem wystarczy odpowiednio zadbać o prawidłowe żywienie, odpowiednią rutynę treningu, by zminimalizować ryzyko jej wystąpienia.
Maksyma, że „lepiej zapobiegać niż leczyć” zawsze jest aktualna.
